� |
توركون ديلي تك، سئوگيلي ايستكلي ديل اولماز
بيز واريق وارسا وطن واريسا دوغما ديليميز / اوخويوب بيلمه ليدير اوز ديليني ائللريميز
دوشنبه 17 بهمن 1390 :: نويسنده : alpar���
اردبيل
معلوماتلار اراضي 17 953 كم² اهالي 412 669 نفر تئلئفون كودو +98451 اردبيل – گونئي آذربايجاندا شهر. اردبيل اوستاني نين مركزيدير.
اردبيلين 5000 ايله ياخين تاريخي واردير. بو، شومئر آبيده لرينده قئيد ائديليب.
2006-جي ايل اهالي نين سيياهييا آلينماسي نين نتيجه لرينه گؤره اردبيل شهري نين 412،669 نفر اهاليسي وار. اهالي نين اكثريتي آذربايجانليلار اولماقلا، قالان قيسمي چوخ آز سايدا (1%-دن آز) فارسلاردان عيبارتدير. اردبيل اؤزونون خالي، خالچا، ايپك و س. محصوللاري ايله شؤهرت قازانميشدير. همچي نين، ايرانين كارتوف بئجريلن ان بؤيوك بؤلگه لريندن بيريدير. مشهور شئيخ سفيددين و شاه ايسماييل مقبره لري بو شهرده يئرلشير. اردبيلين ديگر تاريخي آبيده لرينه گلديكده، جومه مسجيديني و شهرين كهرالان آدلانان حيصه سينده كي شئيخ جبراييل مزارليغيني قئيد ائتمك اولار. شهرين جنوب-قرب حيصه سينده يئرلشن شوربيل گؤلو و گؤلون اطرافينداكي اَيلنجه مكاني اردبيلين يوكسك توريزم پوتئنسيالي نين گؤستريجيسيدير. بوندان علاوه شهر كناريندا يئرلشن سرئين ياشاييش منطقه سي موعاليجه اهميتينه ماليك ايستي سويو ايله شؤهرت قازانميشدير. ايستيسو اؤزونه هم اؤلكه داخيليندن، هم ده اؤلكه خاريجيندن هر ايل مينلرله توريست جلب ائدير. ساوالان داغي ايسه ياي فسلينده يئرلي و خاريجي آلپينيستلرين ماراق اوبيئكتينه چئوريلير. اردبيل شهري نين صفالي يئرلريندن بيري ده " فينديقليق " آدلانان اورمانلاريدير كي، آذربايجانلا سرحدده، تاليش داغلاري نين اتكلرينده يئرلشير.
صفويلر دؤولتي نين قورولدوغو تاريخ ايرانين مدنيت شوراسي طرفيندن اردبيل ميللي گونو آدلانديريليب.[4]موندريجات 1 تاريخي 2 آبيده لري 3 مشهور شخصلري 3.1 شاعير و يازيچيلاري 3.2 عاليملري 3.3 دين خاديملاري 3.4 اينجه سنت خاديملري 3.5 سيياستچيلري 3.6 ايدمانچيلاري 4 شكيللر 5 اردبيلين مشهور شخصيتلري 6 اردبيل خالچالاري 7 ايستينادلار 8 خاريجي كئچيدلر 9 همچي نين باخ
تاريخي اردبيل آذربايجانين قديم شهرلريندن بيريدير. بو شهر دنيز سويييه سيندن 1100 مئتر هوندورلوكده يئرلشير. اردبيل شهري نين محصولدار تورپاغا ماليك دوزنليكده يئرلشمه سينه باخماياراق اونو هوندور داغلار اهاته ائتميشدير. شهر قربدن ساوالان داغي، شرقه دن باغرو داغي، جنوبدان بوزگوش، شيمالدان ايسه تاليش داغلاري ايله اهاته اولونور. اردبيل الوئريشلي تبيي-جوغرافي شرايته ماليكدير. دنيز سويييه سيندن 4820 م هوندورلويه ماليك اولان ساوالان داغي كئچميشده وولكان اولموشدور.هازيردا بو وولكان سؤنموشدور. بو داغ اردبيل شهري نين ايقليمينه ياخشي تاثير ائدير. همين داغين اتگينده اردبيل شهريندن آز آراليدا يئرلشن سرئيين، ساري داعوا و قوتور سويو آدلي مينئرال سولار دا بو قديم شهري شؤهرتلنديرميشدير. شهر تاريخي ياخشي تدقيق ائديلمه ميش، شهر اراضيسينده و اطرافيندا آرخئولوژي قازينتي ايشلري آپاريلماميشدير. اردبيل شهري و اونون اطرافيندا بير سيرا آبيده لر، او جومله دن بير مئتر اوزونلوغوندا آغير دستكلي قيلينجلار، موختليف خنجرلر، بالتالار، اوخ اوجلوقلاري، اوخ قابلاري نين مئتال حيصه لري، سيرغا و بويونباغيلار دا تاپيلميشدير و يوكسك صنعتكارليق نومونه سي كيمي قييمتلنديريلن بو تاپينتيلار حال-حاضيردا تئهران شهرينده، ايران باستان موزهينده " اردبيل تاپينتيلاري " بؤلمه سينده ساخلانيلير. ايرانين تاريخچي و جوغرافيياشوناسلاريندان فخرددين موسوي اردبيلي، جمشيد ايبادوللا مليكي، الي رزمرا، ايسماييل ديباج، علي اكبر دئهخودا، معسود كئيهان، داريوش بئهازين، بابا سفري و باشقالاري اورتا اسر منبعلرينه عصاسلانيب شهرين اورتا اسرلر تاريخي حاقيندا معلوماتلار وئرميشلر. ايران ائنسيكلوپئديياسي نين مؤليفي دئهخودا فيدووسي و ياقوت هموييه ايستيناد ائده رك يازميشدير: " ساساني سولاله سي نين نوماينده سي فيروز طرفيندن سالينميش اردبيل شهري موهوم ايقتيصادي رولا ماليك اولان زاقافقازييا و آذربايجان شهرلري آراسينداكي تيجارت يولو اوزرينده بينا ائديلميشدير. اورادان مئيوه قوروسو، خالچا و يون ايخراج ائديليردي. امويلرين دؤورونده ايسه آذربايجانين پايتاختي ماراغادان بورايا كؤچورولموشدور. " بير چوخ عاليملر بوراداكي شهرين عصاسي نين ساساني چاهي فيروز طرفيندن قويولماسي فيكريني قبول ائتميرلر. چونكي شهرين آدي هله آتروپاتئنادا آتروپاتيدلر سولاله سي نين دؤوروندن يازيلي منبعلرده چكيلير. بو ايسه شهرين عصاسي نين دا فارسلار (ساسانيلر) يوخ، آتروپاتئنليلر طرفيندن[5] قويولدوغونو سوبور ائدير. دئهخودا " هودودولالم " ه ايستيناد ائده رك شهرين آديني اوردويل، " آناندراج " اين مؤليفينه گؤره اردبيل (بو منبعده سؤزون معناسي آجيقلي فيل كيمي ايضاح اولونور)، ياقوت هموييه گؤره بازانئ فيروز، فيروزكئرد،فيروزاباد آدلانديريلير. د.بئهازين شاهنامه يه عصاسلانيب اردبيلي " ايرانين " قديم و موهوم شهرلريندن بيري حساب ائدير. اونا گؤره كيانيلرين حاكيميتي دؤورونده بهمن قالاسي (فارسجا دئژ-بهمن) اردبيله ياخين اراضيده يئرلشميشدير. كئيخوسروو بو قالاني فتح ائتديكدن سونرا آذرگوشناسپ معبديني اورادا تيكديرميشدير (منبه ده گؤستريلن فيكري يالنيشدير، چونكي، آذرگوشناسپ معبدي قازاكا شهرينده يئرلشير). د.بئهازين سؤزونه داعوام ائده رك يازير: " اردبيل ساسانيلرين و عربلرين ايلك دؤورونده آذربايجانين پايتاختي، آبباسيلرين دؤورونده ايسه ايرانليلارين (مولليف آذربايجان توركلريني ايرانلي (فارس) حساب ائدير) عربلره قارشي آپارديغي موباريزه نين مركزي اولموشدور. د.بئهازين ده اؤز نؤوبه سينده شهرين و اسرده فيروز طرفيندن بينا ائديلمه سي و بازانئ فيروز آدلانماسي فيكريني مودافيعه ائدير. لاكين او، يازير: " منيم تدقيقاتيم گؤره اردبيل شهري نين بينا ائديلمه سي فيروزون واختيندان داها قديمدير. اونا گؤره كي، و بحرام فيروزدان 34 ايل اول هونلارين هوجومو زاماني اردبيل يولو ايله عاميله، گورگانا و سونرا ايسه خوراسانا گئتميشدير. او، ويس و رامين اثرينه ايستيناد ائده رك اردبيل شهري نين بينا ائديلمه سيني پارفييا دؤورونه آيد ائدير (لاكين مؤليف ماننا دؤولتي زامانيندا بورادا شهرين و شهر اطرافي ياشاييش منطقه لري نين اولماسيني نظره آلمير). مؤليفه گؤره اردبيل، ياخود آرتابيل آوئستا ديلينده دير. اردبيل ايكي " آرتا " و " ويل " سؤزلريندن عيبارت اولماقلا موقدس آنلاميني داشييير. اونا گؤره " ار " شخص آدلاري نين اولينده – اردوان، اردشير، اردويراف، ياشاييش يئرلرينده ايسه اردستان، اردكان سؤزلرينده موقدسليك معناسيندا ايشله ديلميشدير. فارس ديلينده ويل يا دا بيل تكليكده ايشله ديلمير. بو سؤزلره آنجاق يئر آدلاريندا سونلوق كيمي دئويل، شورابيل، اندبيل، لعندوويل، شابيل، موبيل فورمالاريندا تسادوف ائديلير. بير سؤزله، مؤليف اردبيل شهري نين سالينماسي تاريخيني ساسانيلرين دؤوروندن داها اوله آيد ائدير. اونا گؤره محض بو شهر قافقازا ياخين اولدوغونا گؤره، فيروز اوراني اوردو مركزي ائديب و اونون آبادلاشديريلماسينا سي گؤسترميشدير. آنتيك مؤليفلرين اثرلريندن فرقلي اولاراق اورتا اسر مؤليفلري نين اثرلرينده شهرين تاريخي، آبيده لري، ايجتيماي حياتي و سايره ايله علاقه دار چوخلو ديرلي معلوماتلار واردير. لاكين آنتيك منبعلرده معلوماتين قيتليغي هئچ ده او آنلاما گلمير كي، بو دؤورده شهر آز اينكيشاف ائتميشدير. چونكي، الده اولان آزسايلي آرخئولوژي تاپينتيلار (گر شهر اراضيسينده آرخئولوژي تدقيقات ايشلري آپاريلميش اولسايدي داها زنگين ماتئرياللار الده ائدلردي) شهر اراضيسينده ياشاييشين ان آزي تونج دؤورونده اولدوغونو گؤسترير. فيردووسي اثرينده بهمن قالاسي نين كئيخوسروو طرفيندن آتشگاها چئوريلمه سيندن و بو قالانين اردبيلده يئرلشمه سيندن دانيشير. همدوللاه قزوينييه گؤره اردبيل سيياوو.ون اوغلو كئيخوسروو طرفيندن بينا ائديلميشدير. افسانوي حؤكمدار اولان كئيخوسروو طرفيندن شهرين بينا ائديلمه سي فيكري ده اؤزو-اؤزلوگونده شهرين قديم تاريخيندن خبر وئرير. فيردووسي نين بهمن قالاسي و روينقالا آدلانديرديغي توپونيملر حاضيردا اردبيلين قربينده، ساوالان داغي نين اتگينده فارسلاشديريلميش شكيلده رويين-ديزئق و دئژ-ويجان فورمادا تسادوف ائديلير. بوندان باشقا شهر اطرافيندا بير باشا آتشپرستليكله باغلي آي آدلارينا، او جومله دن شهريوار و امرداد توپونيميك آدلارينا دا راست گلمك اولور. بونا عصاسن بير سيرا مؤليفلر شهرين عصاسنين زردوشت دؤورونده قويولدوغو فيكريني ايره لي سورورلر. اردبيل شهري اطرافيندا فايدالي قازينتيلارين اولماسي، ياخين و اورتا شرقي شيمال اؤلكهلري ايله بيرلشديرمه سي، ستراتئژي و تيجارت يوللاري نين بو شهردن كئچمه سي هله ققديم دؤورلردن اونون ايقتيصادياتينا بؤيوك تاثير گؤسترميشدير. بو تيجارت يوللاري حاقيندا معلومات وئرن عرب جوغرافيياشوناسي ايستخري يازير: " برده دن يونانا 7 آغاج (بير آغاج تقريبن 6 كم-ه برابردير)، اورادان بئيلقانا 7، بئيلقاندان وارسانا 7، بورادان بلباخا 7، بلباخدان برزنده 7، برزنددن ايسه اردبيله 15 آغاج مسافه واردير. " اردبيل شهرينده اولموش ياقوت هموي اثرينده بو شهرين آبادليغي، اهاليسي، صنعتكارليق و تيجارتي حاقيندا گئنيش معلومات وئرير. او، بو شهري بازاني فيروز آدي آلتيندا تصوير ائدير. ساسانيلر دؤورونده مرزبانليق مركزلريندن بيري ده بو شهر اولموشدور. شهرين ايقتيصادي و ايجتيماي اهميتيندن ايستيفاده ائدن عربلر اؤز اوردولاريني بورادا ساخلاييرديلار. سونرالار يوسيف ايبن ديوداد آذربايجانين پايتاختيني ماراغادان اردبيله كؤچورموشدو. مونقول يوروشلري دؤورونده شهر اهالي طرفيندن عينادلا مودافيعه اولونسا دا مونقوللار شهري اله كئچيره رك اهالييه ديوان توتموش و شهري داغتميشدي. بعضي مؤليفلر شهرين آديني آذري ديلي عصاسيندا ايضاح ائتمه يه چاليشيرلار. بئله كي، ايران ديللري قروپونا داخيل اولان آذري ديلينده " آرتا " – موقدس، " ويل " – شهر دئمكدير. بو فيكرين طرفدارلاري ايديعا ائديرلر كي، اردبيلين موقدس شهر آدلانديريلماسي بيلاواسيته آتشپرستليكله علاقه داردير. بو فيكرين نه قدر دوغرو اولماسيندا آسيلي اولمايارا حال-هازردا دا شهرين اطرافيندا آتشگاهلارين قاليقلاري قالماقدادير. اردبيلين عمله گلمه سي حاقيندا آذربايجان خالق ياراديجيليغنين نومونه سي اولان " ساوالان افسانه سي " ده ماراقلي معلومات وئرير. همين افسانه ده گؤستريلير كي، بو اراضيده ارده و بيل آدلي ايكي قوچاق تورك طايفاسي ياشاييرميش. بو طايفالار يادئللي دوشمنله (گومان كي، بورادا آذربايجانا سوخولان ايران ديلليلر نظرده توتولور) ووروشا-ووروشا زيروه سي قارلا اؤرتولموش عظمتلي بير داغا گليب چاتميشلار. اونلار خان چوبانين داغا دؤندويونو گؤروب داغي ساوالان آدلانديرميشلار. افسانه ده دئييلديگينه گؤره هر ايكي طايفا بيرلشيب اورادا شهر سالير و آديني دا اردبيل قويورلار. آبدوللا فاضيلي قئيد ائدير كي، معلومات موعين قدر افسانوي خاراكتئر داشيسا دا شهرين آدي نين ايزال باخيميندان ديقتي جلب ائدير. 1220-1221-جي ايللرده شهرده اولموش ابوون شهرين آبادليغي و بوللوغو حاقيندا بئله يازير: " صفالي و اوركاچان يئرده بينا ائديلميش بو بؤيوك شهرين بول سويو، مئيوه آغاجلاري و چوخلو عرضاق ماللاري وار. خزر دنيزيندن اردبيله ايكي گونلوك يولدور. شهردن بير گونلوك مسافه ده يئرلشن مئشه لر اولدوقجا عظمتليدير. شهره دوشمن تهلوكه سي اوز وئرديكده اهالي قاچاراق بو مئشه ده اؤزونو قورويا بيلير. " اردبيل شهري ائلخانيلر و تئيمورلولار دؤورونده ده اينكيشاف ائدير. خوصوصيله صفويلرين حاكيميتي زاماني اردبيل ايجتيماي-ايقتيصادي نؤقتئيي-نظردن اؤزونون يوكسك سويييه سينه قالخاراق ياخين شرقين ان مشهور شهرلريندن بيرينه چئوريلير. ايي شاه آبباسين دؤورونده آذربايجاندا و ايراندا اولان فرانسيز سياحي تاوئنئ اردبيل شهرينه آيد اولان ايپك تيجارتي نين اهميتيني دؤنه-دؤنه وورغولايير. 1746-جي ايلده موغانين اولتان قالاسيندا (سوقوووشاندا) نادير شاهين تاجقويما مراسيمي كئچيريلديكدن سونرا، او، بو حاديثه ني اردبيلده طنطنه ايله قئيد ائتميشدر. قاجارلارين حاكيميتي دؤورونده ايسه آذربايجانين باشقا شهرلري كيمي ارديل ده ياواش-ياواش اؤز اهميتيني ايتيرمه يه باشلايير. آبيده لري خيخ اسرين اوللرينده آبباس ميرزه نين گؤستريشي ايله فرانسيز گئنئرالي قاردان اردبيلده مودافيعه خاراكتئرلي قالا تيكينتيسي نين لاييهه سيني وئرير و تيكينتيسينه رهبرليك ائدير. قالا خالق طرفيندن نارينقالا آدلانديريلير. رزا شاهين دؤورونده قالا سؤكوله رك يئرينده يئني بينالار، او جومله دن پوچت-تئلئقراف بيناسي اينشا ائديلير. شهر دايم تجاووزلره معروض قالديغيندان شهرده ان قديم و قديم دؤورون آبيده لري او قدر ده چوخ دئييل. روينقالا شهر اطرافيندا اولان ان قديم آبيده لردن بيريدير. اردبيل جومه مسجيدي ده قديم آبيده لردن اولماقلا، آذربايجانين ان قديم مسجيدلريندن بيري، آذربايجان معمارليغي نين قييمتلي اينجيسيدير. مسجيد سلجوقلولار دؤورونده تيكيلميشدير. موتخصيصلرين قئيد ائتديگينه گؤره اردبيل جومه مسجيدي عرب ايشغاليندان سونرا شهرده ياراديلميش ايلك آبيده دير. اوجا ميناره سي نين اوچماسينا باخماياراق مسجيد اؤز عظمتيني ساخلاميشدير. صفويلر دؤورونده ياراديلميش معمارليق آبيده لري ايسه شهره خوصوصي عظمت و گؤزلليك وئرير. بورادا آذربايجان اينجه سنتي نين ان قييمتلي نومونه لريندن اولان شئيخ سفي توربه كومپلئكسي خوصوصيله ديقته لاييق اثردير. توربه ده شئيخ سفي نين مزاري اوستونده كي سندوقه سئييد سدرددين موسا دؤورونده حاضيرلانميشدير. بو توربه نين آرخاسيندا سئييد سدرددي نين اوغلونون مزاري، اونون يانيندا ايسه خاجه الي سيياهپوشون مزاري يئرلشير. شئيخ هئيدر و شاه ايسماييل خطاي نين توربه لري كومپلئكسي تاماملايير. همچي نين هليمه خاتون و فاتما خاتون توربه لري ده بورادادير. شئيخ سفي توربه كومپلئكسينه داخيل اولان چينيخانا بيناسي دا گؤزل معمارليق نومونه سي حساب اولونور. بورايا چينيخانا آدي اونا گؤره وئريلميشدير كي، بينانين ديوارلاريندا هر چيني قابين اؤزونه مخصوص، صنعتكارين ايستعداد و ذؤوقونه اويغون اولاراق يئرلر حاضيرلانميشدير. آذربايجان اوستالاري طرفيندن حاضيرلانان قابلار و اونلارين ديوارداكي يئرلري آدامي حئيرته سالير. اردبيل خالچاچيلاري طرفيندن توخونموش شئيخ سفي خالچاسي آذربايجان خالچاچيليق تاريخي نين ان موكممل نومونه لريندن اولماقلا، اينگيلتره نين ويكتورييا و آلبئرت موزهينده ساخلانيلير. اردبيلده كي سالئه آبيده لري، اردبيل كيلسه سي، اردبيل ايمامزاده سي، يقوبيييه، ايبراهيماباد، داشكه سن، تپه، آلماس و آسف كؤرپولري ده آذربايجانين ماراقلي و قييمتلي آبيده لريدير. مشهور شخصلري شاعير و يازيچيلاري شاه ايسماييل ماهمود دستپيش ابدوللاه توككول ميرزا ايسا خييالي بحرام اردبيلي رجب ايبراهيمي شمس اتا اردبيلي ريزا سئييئد هوسئيني ايمران سالئهي بابا سفري مير جلال پاشايئو سالئه اتايي مدينه گولگون عاليملري ابلفزل نب`ي جابير اناسوري ائبنئ بززاز اردبيلي ائلياس اردبيلي لاهي اردبيلي مهممد هوسئين مهدوي اردبيلي
اردبيلين پاييز فسلي دين خاديملاري شئيخ سفيددين موسوي اردبيلي الي مئشكيني ائلاهي اردبيلي
اردبيلين قيش فسلي اينجه سنت خاديملري ناسير چئشمازر الي سليمي ودود موززين نسروللاه ناصحپور وهيد اسدوللاهي روبابه مورادووا احمد اوبالي راميز زؤهرابوو سيياستچيلري بابك خورره مي حاجي بابا خان اردبيلي نظره لي خان شاهسئون آبباس ليساني سئييد هوسئين اردبيلي ايدمانچيلاري الي دايي هوسئين رزازاده ماهمود ساوالان شوجات قانع بئهنام آذر مجيدي سييد الي هوسئيني بؤلوم : تانيتيم |
بلاقا گؤره آماجيميز بو بلاگي ياراتمادان بيززات آغليما گلن و اولدوقجا يارارلي يازيلار و قونولار يئرلَشديرمك و هابئله تانريم دئين اولسا چاليشاجام يازيلاريمين ان چوخو توركجه اولسون . عجيب قريب بير دونيادي / آرزولار گئديري بادا / آغلا سيغماز گلير باشا / چارا اولونمور آرادا / آرزو يالنيز باشدان كئچير / گون گليري ياشدان كئچير / عومور متم داشدان كئچير / ايليشيبدير بدبير زادا / بو دونيادا بو دونيادا. سون یازی لار بؤلوم لر یولداش لار
 
باغلانتی لار یارپاق لار سایغاج ایندی بلاق دا :
بوتون گؤروش لر :
بو گونون گؤروشو :
دونه نین گؤروشو :
بو آیین گؤروشو :
باخیش لار :
یازی لار :
یئنیله مه چاغی :
|
� | � |